Epoka brązu
Zmiana trybu życia była rewolucją, której konsekwencje nie mógł przewidzieć żaden z pierwszych rolników i hodowców. Łatwiejsze niż dotychczas zaspokajanie potrzeb związanych ze zdobywaniem żywności roślinnej, jak i zwierzęcej, pozwalało z jednej strony na zwiększenie się populacji gatunku ludzkiego, a z drugiej na skierowanie części swojego wysiłku fizycznego i intelektualnego w kierunkach innych dziedzin życia niż dotychczas. Dzięki temu zaczęły pojawiać się nowe, nieznane wcześniej wynalazki takie jak koło a wraz z nim wozy i rydwany. Na rzekach, jeziorach i morzach można było dostrzec pierwsze łodzie zaopatrzone w wiosła oraz żagle, co pozwoliło przemieszczać ludzi i towary na znacznie większe odległości(12)
Nowy sposób życia wymagał jednak nowej organizacji. Powstające osady, w których przechowywano zapasy żywności i inne wartościowe rzeczy, narażony był na ataki z zewnątrz. Dlatego pojedyncze wioski, a z czasem całe ich grupy, zaczęły tworzyć struktury gotowe na odparcia napastników. Ich uzbrojenie stanowiły wykonane w przeważającej części z brązu miecze, topory, groty włóczni, hełmy i części pancerzy. Wyposażenie ówczesnych wojowników dopełniały tarcze i łuki wyrzucające strzały z grocikami wykonanymi z charakterystycznego dla tej epoki materiału(13).
Obok formacji pieszych, wraz z oswojeniem konia pojawili się również jeźdźcy walczący na wierzchowcach oraz ci, którzy atakowali przeciwnika za pomocą rydwanów. Wspólnota interesów i ich obrona stawała się podwaliną do powstawania nie tylko luźnych wspólnot, ale z czasem podstaw do budowy wielkich cywilizacji.
Pierwszą z nich założyli już w IV tysiącleciu p.n.e. Sumerowie, którzy zamieszkiwali południowe dorzecza Eufratu i Tygrysu. Wykorzystując żyzne tereny przylegające do tych wielkich rzek, przekształcili z czasem osady w miasta, otaczając je murami obronnymi, wystawiając do walki z agresorem nie tylko formacje zbrojne stworzone z samych mieszkańców parających się na co dzień hodowlą, rolą, rzemiosłem czy handlem, ale również utrzymując oddziały złożone z zawodowych wojowników stanowiących elitę zbrojną Sumerów(14).
Typowy wojownik sumeryjski walczył w zwartej formacji zwanej falangą, a jego podstawową bronią była włócznia. Do obrony służyła jemu zazwyczaj tarcza oraz hełm wykonany z brązu. Piechotę uzupełniały czterokołowe rydwany, które rozbijały formację przeciwnika oraz raziły go włóczniami. Ostatecznie jednak cywilizacja sumeryjska uległa upadkowi, w wyniku wewnętrznych walk i najazdów wrogów zewnętrznych(15).
W tym czasie oprócz żyznych terenów dorzecza Eufratu i Tygrysu inną równie wspaniałą cywilizację dała światu dolina Nilu. Starożytny Egipt będący nieco na uboczu świata bliskowschodniego nie posiadał tak dobrze wyszkolonych i uzbrojonych oddziałów, jakimi mogli poszczycić się Sumerowie. Wojownik egipski w większości był rekrutem z poboru, wzywanym do służby w razie konieczności i zagrożenia. Podstawową formacją zbrojną Egiptu w III tysiącleciu przed naszą erą była piechota uzbrojona w tarcze i włócznie. Jednak tu, zamiast brązu, groty wykonane były z kamienia. Dodatkową grupą zbrojną byli Nubijczycy, którzy specjalizowali się we władaniu łukiem.
Dopiero II tysiąclecie przed naszą erą przyniosło w dziedzinie wojskowości Egiptowi poważnie zmiany. Obok piechurów uzbrojonych we włócznie, topory, łuki czy proce, pojawiły się również rydwany, łuki kompozytowe oraz pancerze skórzane pokryte łuskami z brązu. Również i sama armia uległa uzawodowieniu, uzupełniana w razie konieczności wyszkolonym i wyćwiczonym z poboru wojownikiem, którego obowiązkowe szkolenie w dziedzinie władania broni, brało na siebie państwo. Zmiany te Egipt zawdzięczał niejako swoim wrogom Hyksosom, którzy najpierw owe „nowinki techniczne” zastosowali przeciw Egipcjanom, by ostatecznie sami ulec, gdy wojownicy egipscy porzucili starą broń, między innymi strzały i włócznie z kamiennymi grotami, zastępując je tymi wykonanymi z brązu(16).
Tymczasem na terenie Krety i Grecji zaczęła rodzić się kultura minojska i mykeńska, gdzie po zdobyciu nowych umiejętności w wytwarzaniu z brązu przedmiotów codziennego użytku, obok krótkich noży i grotów, zaczęły również powszechniej pojawiać się miecze. Ich wykorzystanie nie wpłynęło jednak na losy powyższych kultur, które na skutek wewnętrznych walk, najazdów tak zwanych ludów morza oraz za sprawą przybyłych znad Dunaju Dorów, ostatecznie upadły. Kilka wieków później nastąpiło ich odrodzenie w formie klasycznej kultury helleńskiej(17).
Wraz z I tysiącleciem naszej ery czas brązu zaczął przemijać, zastępowany coraz częściej przez żelazo. Ten nowy stop metalu wytapiany w temperaturze 1300 stopni Celsjusza pozwalał na nowe możliwości tworzenia broni.
