Wielka Brytania
Broń palna ze względu na swoją skuteczność była postrzegana bardzo negatywnie szczególnie przez warstwy rządzące. W 1515 roku król Anglii Henryk VIII wydał zarządzenie „An Acte Avoidyng Shoting in Crossebowes and Gonnes”, na mocy którego wyłącznie osoby posiadające znaczny majątek mogły posługiwać się tego typu bronią[1].
Panująca po jego śmierci Elżbieta, w obawie przed skrytobójczym zamachem na swoje życie, szczególnie po tym, gdy w Irlandii wybuchło powstanie wspierane przez Hiszpanię, wydała w 1594 roku zarządzenie całkowicie zakazując posiadanie broni palnej na terenie i w pobliżu królewskiego zamku. Kroki te były echem zabójstwa Wilhelma Orańskiego, przywódcy antyhiszpańskiej rebelii w Niderlandach, którego w 1584 roku dosięgła kula zamachowca[2].
Wiek XVII to dalsze próby ograniczenia prawa do posiadania broni palnej. Po wojnie domowej, która miała miejsce w latach 1642-1651, król Karol II wydał w 1662 roku zarządzenie, które pozwalało konfiskować broń wszystkim osobom uznanym za niebezpiecznych dla porządku i ładu publicznego. Restrykcje te ostatecznie zostały zniesione w wyniku uchwalenia w 1689 roku „Deklaracji Praw”, która między innymi w punkcie siódmym nadawała poddanym korony brytyjskiej prawo o następującym brzmieniu: „Prawo do broni. Że protestanccy poddani mogą posiadać broń dla swojej obrony zgodnie z ich statusem i zgodnie z prawem”[3].
Dla twórców tego prawa możliwość nieskrępowanego decydowania o posiadaniu broni palnej była istotnym i ważnym elementem gwarantującym bezpieczeństwo przed powrotem władzy przekształcającej się w tyranię. Jak istotny i ważny był to zapis przekonać się miano blisko sto lat później, kiedy mieszkańcy pewnej kolonii brytyjskiej postanowili nie płacić więcej podatków narzucanych im przez metropolię.
Tymczasem nieco bliżej samego Londynu i Pałacu Buckingham[d1] — w Szkocji, w pierwszej połowie XVIII wieku wybuchły dwie zbrojne rebelie, które zakończyły się klęską Szkotów i narzuceniem im w 1746 roku prawa „Act of Proscription”, zakazującego mieszkańcom tego regionu posiadanie broni palnej[4]. Tym samym było to ostatnie zbrojne wystąpienie tego dumnego celtyckiego narodu dzielącego od wieków wspólne miejsce na Wyspach Brytyjskich z potomkami anglosaskich przybyszów.
Niecałe trzydzieści lat później, inni poddani Jego Królewskiej Mości Jerzego III, zamieszkujący kolonie brytyjskie Ameryki Północnej, nie mogąc pogodzić się z narzucanymi przez Londyn podatkami, chwycili w 1775 roku za broń, ogłaszając rok później Deklarację Niepodległości. Trwająca pomiędzy wojskami brytyjskimi a koloniami wojna, zakończyła się ostatecznie sukcesem tych drugich i podpisaniem w 1783 roku pokoju, który potwierdzał uznanie przez Londyn niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Bez wątpienia jedną z głównych przyczyn sukcesu wojsk amerykańskich było to, że mieszkańcy trzynastu kolonii przystępowali do wojny uzbrojeni i obyci z bronią, biorąc wcześniej udział w licznych konfliktach brytyjsko-francuskich prowadzonych głównie na terenie Ameryki Północnej. Nie obca więc im była sztuka wojenna, a wyćwiczone i sprawne oko przydawało się w walce z brytyjskimi redcoats.
Tymczasem dalsze próby ograniczenia dostępu do broni palnej na terenie Wielkiej Brytanii związane były z negatywnymi skutkami społeczno-ekonomicznymi po wojnach napoleońskich. Łatwy dostęp do broni, przy jednoczesnym ubóstwie szerokich mas społecznych powodował, że poczucie zagrożenia wśród mieszkańców Wysp nieustannie wzrastało. Odpowiedzią władz na to było wprowadzeniem w 1824 roku „Vagrancy Act”, które zezwalało policji na aresztowanie każdego uzbrojonego włóczęgi podejrzanego o możliwość popełnienia przestępstwa[5].
Inna ustawa z 1870 wprowadzona na terenie Wielkiej Brytanii, nazwana „Gun Licence Act”[6]nakazywała posiadaczom broni palnej wykupywanie licencji na noszenie broni poza terenem własnej posiadłości. Nie ograniczała ona jednak w żaden sposób możliwości jej posiadania, a jedynie uzupełniała budżet tego potężnego państwa.
Kolejna ustawa z roku 1903 regulowała kwestię sprzedaży pistoletów, ograniczając ich zakup do osób posiadających licencję, mających ukończone 18 lat, niebędących pod wpływem alkoholu i niewykazujących oznak choroby psychicznej[7].
Wprowadzona z kolei w 1920 roku ustawa „Firearms Act” była krokiem milowym w ograniczeniu prawa do posiadania broni na terytorium Wielkiej Brytanii. Władze wykorzystując traumę społeczeństwa brytyjskiego spowodowaną Wielką Wojną, ustanowiły nowe przepisy, które nadawały brytyjskiej policji uprawnienia do wydawania pozwoleń na zakup oraz posiadanie broni. Jego otrzymanie uzależnione było od wiarygodnego uzasadnienia konieczności jej posiadania oraz nieposzlakowanej opinii wnioskodawcy[8]. Ustawa torowała drogę kolejnym aktom prawnym uchwalanym w latach 1937, 1968, 1988 czy w 1997, które wprowadziły praktycznie całkowity zakaz posiadania broni palnej, odbierając Brytyjczykom to, co przyznawała im „Deklaracja Praw” z roku 1689.
Stany Zjednoczone Ameryki
Więź Amerykanów z bronią palną była dłuższa niż państwo, które powstało na skutek ogłoszenia niepodległości przez 13 kolonii brytyjskich Ameryki Północnej. W większości byli oni potomkami ludzi przybywających z Wysp Brytyjskich, gdzie „Deklaracja Praw” z 1689 roku przyznawała każdemu z nich prawo do posiadania broni palnej. Konieczność życia z dala od europejskiej cywilizacji, na pograniczu znanego im świata, gdzie często dochodziło do kontaktów z nie zawsze przyjaźnie nastawionymi rdzennymi mieszkańcami amerykańskiego kontynentu, wyrabiało w nich poczucie radzenia sobie w trudnych sytuacjach, w których umiejętność posługiwania się bronią palną oznaczała bardzo często możliwość przeżycia i przetrwania. Kiedy więc po zwycięskiej wojnie o niepodległość zaczęto wprowadzać poprawki do konstytucji, jedną z nich była ta, gwarantująca obywatelom USA swobodny i nieograniczony dostęp do broni palnej[9].
W 1812 roku wybuchła „druga wojna o niepodległość” pomiędzy USA, a Wielką Brytanią, gdzie przeważająca część sił amerykańskiej armii złożona była z ochotników tworzących oddziały milicji poszczególnych stanów. Chociaż rezultatem tego konfliktu było utrzymanie status quo na kontynencie amerykańskim, to jednak uświadomił on Amerykanom, że poza stanowymi oddziałami milicji konieczna była również rozbudowa armii federalnej, którą dotychczas traktowano po macoszemu, obawiając się, że jej ewentualna siła może w przyszłości obrócić się przeciw samodzielności politycznej poszczególnych stanów.
Niecałe pięćdziesiąt lat później obawy te stały się rzeczywistością, kiedy stany południowe w roku 1861 próbowały wyjść ze struktur państwa federacyjnego, nie zgadzając się na narzucenie im ustawy abolicyjnej dla niewolników, co uderzało w ich podstawy ekonomiczne. Konflikt, jaki wówczas wybuchł, skończył się ostatecznie klęską skonfederowanych stanów, które nie były w stanie stawić skutecznego oporu federalnej armii Unii. Co do przepisów o prawie do posiadania broni, to władze w Waszyngtonie nie zdecydowały się pójść drogą Wielkiej Brytanii i zakazać Amerykanom możliwości jej posiadania. Toczące się od dziesięcioleci batalie prawnicze, tak na poziomie stanowym, jak i federalnym sprawiają, że chociaż poglądy zwolenników, jak i przeciwników posiadania broni ciągle się radykalizują, to jednak druga poprawka do konstytucji USA jest nadal aktualna, a próba jej nadinterpretacji polegającej na ograniczeniu prawa do posiadania broni wyłącznie do stanowych oddziałów milicji, spotyka się z negatywnym orzecznictwem Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, stojącego w chwili obecnej na stanowisku, że żaden przepis federalny czy też stanowy nie może naruszać niezbywalnych praw Amerykanów gwarantowanych im przez konstytucję[10].
Szwajcaria
Ten federacyjny kraj, złożony w odmiennych językowo i religijne kantonów spaja przede wszystkim jedna wspólna idea, jaką jest poczucie odpowiedzialności za własne państwo. Szwajcaria walcząca przez wieki o niezależność, potwierdzoną w 1648 roku przez Święte Cesarstwo Rzymskie, pomimo krótkotrwałego podporządkowania w okresie napoleońskim francuskiemu cesarstwu, stała się od 1815 neutralna, gotowa jednak swej niezależności bronić uznając, że żadne traktaty nie zapewnią jej tego, co może jedynie ich własna armia. Dlatego też mieszkańcy tego państwa traktują niezwykle poważnie swoją służbę wobec ojczyzny, rozumiejąc, że prawa muszą iść w parze z odpowiedzialnością, a przywileje z obowiązkami. Nie dziwi więc fakt, że w państwie tym bardzo długo prawo głosu na tak zwanych Landsgemeinde[11]miał wyłącznie uzbrojony mężczyzna i jeszcze na początku XX wieku Szwajcar myślący o ożenku, musiał najpierw zakupić broń i przejść pełne szkolenie wojskowe.
W latach pięćdziesiątych XX wieku obywatele Szwajcarii byli zachęcani przez państwo do zakupu po zaniżonej cenie między innymi karabinów maszynowych, aby w ten sposób zwiększyć potencjał obronny kraju. W kolejnych latach, gdy groźba konfliktu Wschód – Zachód narastała, mogli bez przeszkód ze strony państwa zakupić też ciężkie karabiny maszynowe, działka przeciwlotnicze lub przeciwpancerne granatniki, a nawet haubice[12].
Co prawda w latach sześćdziesiątych XX wieku niektóre kantony wprowadziły wymóg posiadania zezwolenia na zakup broni palnej, jednak dotyczył on tylko broni krótkiej, a poza tym nie obowiązywał on na terenie wszystkich kantonów. Oznaczało to, że zakaz taki można było łatwo obejść, kupując broń w innej części kraju, a następnie przewieść ją do miejsca zamieszkania.
Pomimo że od 1999 roku w prawie szwajcarskim, ze względu na europejskie wymogi funkcjonowania w strefie Schengen istnieją bardziej restrykcyjne warunki dotyczące zakupu i posiadania broni, to jednak mieszkańcy tego państwa nadal są jednymi z najbardziej zmilitaryzowanych i uzbrojonych społeczeństw, gwarantującymi sobie samym niezależność i poczucie bezpieczeństwa. Dają oni w ten sposób do zrozumienia ewentualnym przeciwnikom, że koszt podboju ich państwa może być na tyle duży, iż przeważy on ostatecznie nad spodziewanymi zyskami, co z kolei zniechęca potencjalnego agresora przed planowaną inwazją.
Robert Różycki
[1] T. Warlow, Firearms, the Law, and Forensic Ballistics, CRC Press LLC, Boca Raton 2005, s.17.
[2] Encyklopedia PWN, Wilhelm I Orański, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Wilhelm-I-Oranski;3996272.html, (dostęp z dnia 01.07.2021)
[3] Ustawa o prawach z 1688 r,.Bill of Rights, 1688, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/brytania-1_02.pdf, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[4] M. Szymura, Brytyjska ustawa ProscriptionAct z 1746 r. jako forma reakcji na działalność ruchu jakobitów w XVIII-wiecznej Szkocji, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego 2019, s.56-57.
[5] Ustawa o włóczęgostwie z 21 czerwca 1824 r, Vagrancy Act 1824, http://www.irishstatutebook.ie/eli/ 1824/act/83/enacted/en/print.html, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[6] Ustawa o licencji na broń z dnia 9 sierpnia 1870 r., Gun LicenceAct 1870, http://www.dvc.org.uk/dunblane/ gl1870.html, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[7]Ustawa o pistoletach z 1903 r z dnia 11 sierpnia 1903 r. .PistolsAct, 1903, http://www.dvc.org.uk/dunblane/ pistolsact.html, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[8] Ustawa o broni palnej z dnia 16 sierpnia 1920 r. Firearms Act 1920, http://www.dvc.org.uk/dunblane/ fa1920.html, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[9]P..J. Charles, Second Amendment, Encyclopaedia Britannica ,https://www.britannica.com/topic/Second-Amendment, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[10] B. Duignan, District of Columbia v. Heller, Encyclopaedia Britannica, https://www.britannica.com/event/ District-of-Columbia-v-Heller, (dostęp z dnia 01.07.2021).
[11] K. Szczęśniak, K. Szerszeń, Zgromadzenia Ludowe w Konfederacji Szwajcarskiej, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego 2016, s.42.
[12] S. P. Halbrook, Cel: Szwajcaria, Bellona, Warszawa 2003, s. 73
