- Kazachstan w ZSRR był jedną z bardziej zrusyfikowanych republik radzieckich.
- Po zakończeniu okresu tzw. korienizacji w ZSRR realizowana była intensywna polityka sowietyzacji i rusyfikacji.
- Po rozpadzie ZSRR kraj próbował budować swoją niepodległość, realizując ostrożne zmiany w sferze kultury, nauki języka kazachskiego
- Kazachstan po 1991 roku wobec słabości organizacji społecznej szybko przeszedł pod kontrolę dawnych radzieckich lokalnych elit sprawujących zarząd nad Kazachstanem także w czasach komunistycznych.
- Praktycznie od czasu odzyskania niepodległości część społeczeństwa kazachskiego dążyła do większej emancypacji kultury i języka kazachskiego, co spotykało się z kontrakcją środowisk rosyjskich i zrusyfikowanych.
- Kazachstan był w Polsce postrzegany jako rezerwowy zasób pozyskiwania surowców.
- Objęcie rządów przez wykształconego w Moskwie i rosyjskojęzycznego prezydenta może być początkiem procesu trwałej reintegracji Kazachstanu w przestrzeń polityczną Kremla i końcem tzw. wielosektorowej polityki i balansu prezydenta Nursułtana Äbyszuły Nazarbajewa.
- W związku z możliwym trwałym uzależnieniem politycznym od Kremla być może nie można już będzie brać pod uwagę Kazachstanu w projektach dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych. Dostawców kazachskich trzeba traktować jak przedsiębiorstwa z obszaru wyłącznej kontroli Kremla.
- Polsce sytuacja w Kazachstanie nie powinna być obojętna nie tylko ze względu na realizowane projekty gospodarcze, ale także dlatego, iż mieszkają tam Polacy, potomkowie ofiar przesiedleń w ramach stalinowskich represji lat 30 tych XX wieku. Polska w związku z tym powinna przyjąć postawę życzliwą społeczeństwu Kazachstanu. Mając jednak ograniczone możliwości samodzielnego oddziaływania na sytuację w tym kraju, zwiększoną skuteczność można uzyskać w ramach współpracy NATO i UE.
Krótka historia Kazachstanu.
Państwowość kazachska ma długą historię, a ciągłość struktur państwa sięga XV wieku, kiedy to w wyniku udanego powstania wydzielił się Chanat Kazachski.
Władza chanów była ograniczona przez mäslichat – radę sułtanów. W europejskiej tradycji parlamentarnej można doszukiwać się w tym podobieństw do instytucji senatu.
Tendencje separatystyczne nie sprzyjały sile państwa Kazachów.
Brak jedności politycznej skutkował (szczególnie w XVIII wieku) funkcjonowaniem wielu chanatów kazachskich. Ich byt polityczny został następnie zakończony w pierwszej połowie XIX wieku drugą fazą kolonizacji rosyjskiej, kiedy zdecydowano się na likwidację lennej zależności chanów i wprowadzenie systemu bezpośredniego administrowania obszarami Kazachstanu. Najdłużej zarządzanym przez chanów państwem kazachskim była, podległa administracyjnie władzom rosyjskim w Orenburgu, Orda Bukejska. Uległa ona likwidacji w 1845 roku po śmierci chana Žängıra Bökejŭlego.
Wyobrażenie o funkcjonowaniu poddaństwa u Kazachów różniło się od tego, jak powinno wyglądać poddaństwo według urzędników rosyjskich. Kazachscy chanowie, sułtanowie i społeczeństwo rozumiali poddaństwo jako stosunki patron – klient, natomiast w carskiej Rosji utrzymywano silną hierarchiczną strukturę władzy. Gdy podejścia te zaczęły się wzajemnie wykluczać, narodziły się ruchy narodowowyzwoleńcze. Kazachowie niejednokrotnie występowali przeciwko polityce imperialistycznej.
Kazachscy historycy definitywny koniec chanatów łączą z upadkiem w 1847 roku antyrosyjskiego powstania kierowanego przez koronowanego na chana Kenesarego Qasymŭlego.
W 1916 roku z obawy przed poborem mężczyzn i użyciem ich do budowania umocnień na froncie I wojny światowej wybuchło powstanie Kazachów, brutalnie stłumione przez wojska carskie.
W czasie rozpadu imperium rosyjskiego Kazachowie podjęli próbę uzyskania większej autonomii. Utworzyli parapaństwowe struktury Ałasz Orda i Autonomia Ałaska, które istniały w latach 1917-1920.
W kwietniu 1928 r. z rozkazu Józefa Stalina wymordowano inteligencję kazachską i kirgiską, oskarżając ją o „aspiracje nacjonalistyczne” i „burżuazyjny nacjonalizm”. Historyczny przywódca kazachski Ęlichan Bökeichan, polityk o dużym autorytecie, został przesiedlony do Moskwy bez prawa powrotu do Kazachstanu, a jego działalność poddano kontroli.
W okresie terroru lat 30. zaczęły się masowe represje ludności kazachskiej i prowadzono nasiedlenia ludnością słowiańską. Wielu patriotów kazachskich, pozostali przy życiu kazachscy przedstawiciele kultury i nauki, działacze oświatowi nawet o komunistycznych poglądach byli skazywani na zesłanie do łagrów. Często zapadały także wyroki śmierci. Wszelkie aktywności inne niż kontrolowane przez partię komunistyczną były zakazane, a osoby niepodporządkowujące się surowo karano.
Czasy ZSRR, zwłaszcza po śmierci Stalina, są jednak także wspominane jako okres stabilizacji i rozwoju gospodarczego, choć opartego na rabunkowej eksploatacji bogactw naturalnych. Także wtedy na terenie Kazachstanu powstawały sztandarowe projekty kosmiczne, jak choćby działająca po dziś dzień baza do wystrzeliwania rakiet wynoszących satelity. Polityka rusyfikacji i wypierania lokalnego żywiołu na rzecz zsowietyzowanej ludności o rodowodzie słowiańskim trwała nieprzerwanie do końca istnienia ZSRR.
Proces zastępowania lokalnej kultury i języka kulturą i językiem rosyjskim był realizowany wedle tego samego scenariusza, jaki był znany w Europie Wschodniej. W latach 70. XX wieku nie trzeba było szczególnej presji, ani przemocy, by skłaniać ludność do porzucania swojego języka i swojej kultury. Język rosyjski dawał przepustkę do kariery w strukturach ZSRR, a także sytuował na wyższych szczeblach drabiny społecznej. Był synonimem wykształcenia, ogłady, przynależności do wyższej kultury.
Po trwającej dziesiątki lat polityce zasiedlania Kazachstanu ludnością niekazachską (według spisu ludności z początku lat 70% ) kazachska stała się mniejszością w swoim kraju.
Jeszcze na początku lat 90. wykształceni Kazachowie mieszkający w miastach porozumiewali się między sobą po rosyjsku.
Okres po rozpadzie ZSRR i uzyskaniu niepodległości.
Po rozpadzie ZSRR struktury nowego państwa były budowane w oparciu o dawny aparat władzy komunistycznej. Po przejściowym okresie liberalizacji, spowodowanym niepewnością i oszołomieniem nową sytuacją, dość szybko zaczęło dochodzić do konsolidacji władzy i wykorzystywaniu dawnego aparatu służb ZSRR do walki z opozycją, dawnymi lakiernikami i działaczami narodowymi.
Społeczeństwo nie czerpało możliwych do uzyskania korzyści z dochodów z wydobycia gazu i ropy, bo duża część środków była transferowana za granicę przez rodzący się oligarchiczny system powiązanych z obozem władzy i FR biznesmenów. Korupcja na niespotykaną skalę utrudniała i utrudnia życie zwykłym mieszkańcom. Doszło do tego, że, podobnie jak w innych republikach poradzieckich, trzeba było płacić za możliwość pracy w sektorze publicznym, nawet mając odpowiednie koligacje rodzinne. Stabilność pracy także stała pod znakiem zapytania, więc ludzie zaczynali mieć dość.
Czarę goryczy dopełniały cykliczne kryzysy, podczas których zmniejszone przychody z eksportu gazu i ropy kontrolowane przez oligarchów starano się kompensować podwyżkami na rynku krajowym. Do masowych wystąpień dochodziło już w 2011 r. w Żangaözen, mieście położonym w obwodzie mangystauskim na półwyspie Mangystau.
Przyczyny protestów ze stycznia 2022
Z wywiadów przeprowadzonych wśród studentów kazachskich wynika, iż wśród młodzieży pochodzącej z zamożnych, powiązanych z władzą rodzin, dominuje niechęć do rządzących elit oskarżanych o gigantyczną korupcję.
Brak rzetelnych informacji płynących z kraju i czerpanie informacji z rosyjskiej przestrzeni medialnej niesie jednak swoje konsekwencje w ocenie wydarzeń:
„Szkoda ludzi. Myśleli, że coś można zmienić w kraju, ale bandyci trzymają się razem i nie dadzą się łatwo odstawić od stołu”.
„To były pokojowe demonstracje, ale uzbrojeni ludzie przyjechali z zewnątrz by skompromitować słuszny protest”.
„Bandyci strzelający na ulicach to inspiracja obcych sił. Jakich ? Nie wiemy”.
Ludzie przyparci do muru zaczynają protestować. Brak demokratycznych mechanizmów wymiany elit władzy prowadzi do przemocy i przelewu krwi.
Niezależnie od tego jak oceniamy czyny protestujących Kazachów, to trzeba przyznać, że mieli takie wystarczające powody do niezadowolenia:
- korupcja elit władzy,
- ostentacyjne bezprawie oligarchów powiązanych z władzą
- niezadowalający poziom życia zwykłych mieszkańców mimo olbrzymich bogactw naturalnych,
- brak możliwości społecznej kontroli władzy, deficyty demokracji.
Oligarchowie, transferujący zyski z wydobycia surowców naturalnych za granicę, są odpowiedzialni za wolniejszy od oczekiwań wzrost gospodarki i co za tym idzie, niższe dochody ludności.
Można zadać pytanie, dlaczego protesty wybuchły tak późno.
