back to top
More

    Historia Krymu

    Polecamy w dziale

    Inka – ta, która zachowała się jak trzeba

    28.08.1946 na tydzień przed swoimi 18 urodzinami w więzieniu przy ulicy Kurkowej w Gdańsku zamordowana została Danuta Siedzikówna pseudonim "Inka". Jej ostatnimi słowami był okrzyk: "Niech żyje Polska! Niech żyje Łupaszko!". Inka pozostaje do dzisiaj symbolem wierności, wytrwałości i poświęcenia dla niepodległej Ojczyzny.

    Za króla Olbrachta wyginęła szlachta

    27.08.1492 r. na zakończenie Sejmu w Piotrkowie Jan Olbracht został jednogłośnie wybrany królem Polski. Urodził się 27.12.1459 r. jako syn Kazimierza IV Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki. Nauczycielem młodego księcia został kronikarz Jan Długosz, po nim zaś włoski humanista Jan Kallimach.

    Zygmunt III Waza – potęga i zmierzch Rzeczpospolitej

    19.08.1587 roku na polu elekcyjnym w Woli pod Warszawą, głosami większości z Janem Zamojskim na czele, szwedzki królewicz Sigismund Waza został wybrany na króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego (pomimo bojkotu Litwinów).

    Wielka wojna z Krzyżakami

    14.08.1409 roku rozpoczęła się Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim. Miała ona zadecydować o losach regionu i scementować unię polsko-litewską. Pierwszy jej okres nie był jednak dla strony polsko-litewskiej korzystny.
    Znajomość historii jest znikoma również wśród polityków, stąd chyba często słyszy się w dyskusjach o zakończeniu wojny na Ukrainie, by dla tzw. świętego spokoju pozostawić Krym w rękach rosyjskich

    Błędy polityczne mszczą się przez wieki.

    Znajomość historii jest, niestety, znikoma wśród nie tylko zwykłych obywateli, ale również polityków, stąd chyba często słyszy się w dyskusjach o zakończeniu wojny na Ukrainie, by dla tzw. świętego spokoju pozostawić Krym w rękach rosyjskich. 

    Niektórzy twierdzą nawet, że Krym był od wieków częścią Rosji. Tymczasem okazuje się, że w łapy carycy Katarzyny II wpadł dopiero po I Rozbiorze Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Z kolei ukraińskim odpowiednikiem polskiej Targowicy jest zawarta przez Chmielnickiego umowa Pierejesławska ze stycznia 1654 roku. Do dziś widać na Ukrainie ślady zaborów, bo są olbrzymie różnice między ziemiami utraconymi i skutkami ich okupacji przez Rosję. Pokój w całej Europie zależy teraz od tego, czy Rosja przegra i opuści wszystkie okupowane tereny, bo jeśli nie, to odbuduje siły i rozzuchwalona pójdzie dalej poszerzać imperium.

    Warto przypomnieć choćby w zarysie historię Krymu.

    Złota Orda lub Ulus Jochi to średniowieczne wielonarodowe państwo środkowej Eurazji istniejące w XIII-XV wieku. Od 1224 r. – Ulus był w obrębie imperium Czyngis-chana, a po jego upadku w drugiej połowie XIII w. stało się suwerennym państwem.

    Jochi Ulus powstał w 1224 roku jako część imperium Czyngis-chana, kiedy przydzielił on Jochi Ulus swojemu najstarszemu synowi. Po śmierci Jochi jego synowie Orda-Ejen i Batu przejęli przywództwo nad jego ulusem, który znacznie rozszerzył swoje terytorium w wyniku najazdu mongolskiego na państwa Europy Wschodniej w latach 30. i 40. XII wieku.

    W 1269 roku za panowania Chana Mengu-Timura uzyskało całkowitą niezależność, zachowując jedynie formalną zależność od centrum cesarskiego.

    Na początku lat dwudziestych XIII wieku za panowania Chana Uzbeka islam stał się religią państwową.

    W połowie XV wieku Ulus of Jochi podzielił się na kilka niezależnych chanatów; jego środkowa część – Wielka Orda – nominalnie nadal uważana za najwyższą, przestała istnieć na początku XVI wieku i od tego czasu tytuł padiszah wielkiego kraju (wielkiego chana) przeszedł w ręce chanów krymskich.

    Chanowie krymscy, uważając swoje państwo za spadkobiercę i następcę prawnego Złotej Ordy i Deszt-i-Kipczaka, nazywali siebie chanami „Wielkiej Hordy, Wielkiego Kraju i Tronu Krymu”. Pełny tytuł chanów krymskich, używany w oficjalnych dokumentach i korespondencji z obcymi władcami, różniący się nieznacznie w zależności od dokumentu na przestrzeni trzech wieków istnienia chanatu, brzmiał następująco:

    „Dzięki łasce i pomocy błogosławionego i najwyższego boga, wielka padyszah Wielkiej Hordy i Wielkiego Kraju, tron ​​\u200b\u200b Krym, wszyscy Nogais, górscy Czerkiesi, Tatowie z Tavgachami, step Kipchak i wszyscy Tatarzy”.

    Głównym miastem Jurty Krymskiej było miasto Kyrym, znane również jako Solkhat (współczesny Stary Krym), które w 1266 roku stało się stolicą Chana Orana-Timura.

    Kiedy na Krymie powstało niezależne od Hordy państwo (1441), stolicę przeniesiono do ufortyfikowanej górskiej fortecy Ery Kyrk, następnie do Salachik, położonego w dolinie u podnóża Ery Kyrk, i wreszcie w 1532 do nowo wybudowanego miasta Bakczysaraj.

    W 1475 roku Imperium Osmańskie podbiło kolonie genueńskie i ostatni bastion Cesarstwa Bizantyjskiego – zamieszkane przez chrześcijan Księstwo Teodora.

    W rosyjsko-ukraińskiej nauce historycznej dominuje idea Chanatu Krymskiego jako wasala Imperium Osmańskiego przez niemal cały okres jego istnienia. Istnieją jednak opinie, że Chanat Krymski był niezależnym państwem i nie był wasalem Imperium Osmańskiego.

    Francuski historyk i geograf XVII wieku Duval D’Abbeville charakteryzuje stosunki Krymu z Imperium Osmańskim jako konfederację, czyli unię równych państw, w której państwa ją tworzące zachowują niezależność i posiadają własną władzę i administrację (Chanat Krymski bił własne monety, miał własne misje dyplomatyczne, a w meczetach Krymu czytano Chutbę na cześć Chana Krymskiego).

    W wyniku wojny rosyjsko-tureckiej 10 lipca 1774 r., został zawarty bardzo korzystny dla Rosji traktat pokojowy Kyuchuk-Kainardzhi. Chanat Krymski został uznany za całkowicie niezależny od jakiejkolwiek siły zewnętrznej, „z wyjątkiem władzy własnego chana z pokolenia Czyngis”, a Rosja i Turcja zobowiązały się nie ingerować w sprawy Chanatu Krymskiego w żadnych okolicznościach. Porta odniosła również korzyść ze względu na fakt, że sułtan został uznany za najwyższego kalifa, a okoliczność ta spowodowała trudności i spory między Rosją a Turcją, bo wśród muzułmanów życie religijno-ceremonialne i cywilno-prawne jest ze sobą powiązane, dlatego sułtan miał prawo ingerować w wewnętrzne sprawy Krymu, m.in. poprzez mianowanie qadis (sędziów). Na mocy traktatu Turcja uznała i Kinburn, Kercz i Yenikale za posiadłości rosyjskie, i swobodę żeglugi na Morzu Czarnym. Południowe wybrzeże Krymu przeszło od Imperium Osmańskiego do Chanatu Krymskiego.

    8 (19) kwietnia 1783 roku cesarzowa rosyjska Katarzyna II wydała manifest, zgodnie z którym Krym, Taman i Kubań stały się własnością rosyjską, a 2 (13) lutego 1784 roku ogłosiła się „królową Taurydów Chersonis”. W ten sposób Krym został przyłączony do Imperium Rosyjskiego.

    W lutym 1917 r. w Rosji wskutek rewolucji obalono autokrację, car abdykował i przestało istnieć Imperium Rosyjskie

    Zatem Krym istniał jako część Imperium Rosyjskiego od 1783 do 1917 r., tj. 134 lata.

    Rewolucja lutowa 1917 r. doprowadziła między innymi do aktywizacji i formacji organizacyjnej ruchów narodowo-demokratycznych na obrzeżach narodowych Rosji.

    Muzułmański komitet wykonawczy zaczął aktywnie kierować życiem wewnętrznym Tatarów krymskich: przygotowywano zmiany w oświacie, wydawano gazety, podjęto kroki w celu utworzenia jednostek wojskowych Tatarów Krymskich, nawiązano kontakty z innymi ruchami narodowymi na terytorium Imperium Rosyjskiego.

    Krymska Ludowa (Demokratyczna) Republika (Krym: Qırım Halq Cumhuriyeti, Kyrym Halq Cumhuriyeti, قريم خلق جمهوريتى) to podmiot państwowy, który domagał się przywrócenia suwerenności państwowej Tatarów krymskich na terytorium Krymu na Półwyspie Rzymskim w listopadzie 1917 r., jako część terytorium państwa krymsko-tatarskiego. Przestała ona istnieć w styczniu 1918 roku po klęsce w starciu zbrojnym ze zwolennikami sowieckimi.

    W dniach 1-2 października 1917 r. (w starym stylu) na zjeździe przedstawicieli organizacji krymsko-tatarskich, zwołanym przez Komitet Wykonawczy Musis, postanowiono, że w obecnej sytuacji politycznej kwestię przyszłych losów Krymu powinny rozstrzygnąć Kurultai Tatarów krymskich. 20 listopada 1917 r. wybrano Radę Przedstawicieli Ludowych (zbojkotowaną przez bolszewików), w której Tatarzy krymscy i Ukraińcy otrzymali po 3 mandaty, a Rosjanie 2 mandaty. Kurultai otwarto 26 listopada w Pałacu Chana w Bakczysaraju. Przejął on wszystkie uprawnienia Muzułmańskiego Komitetu Wykonawczego, ogłosił przywrócenie państwowości krymskiej na zasadzie republiki ludowej, po czym ogłosił się parlamentem państwa krymskiego.

    Kongres wybrał przywódców Kurultai. Przewodniczącym był A. S. Aivazov, członkami prezydium byli J. Ablaev i Ablakim Ilmiy, sekretarzami byli S. Tarakchi i A. Bodaninsky.

    Głosami czterdziestu do dwudziestu powołano Radę Dyrektorów (Katalog) – Rząd Krajowy. N. Celebidzhikhan został wybrany na przewodniczącego i dyrektora wymiaru sprawiedliwości; J. Seydamet został mianowany dyrektorem ds. zewnętrznych i wojskowych, S.J. został mianowany dyrektorem ds. finansów, a Awqafs. Chattatow; Dyrektor ds. Wyznań – A. Shukri; Dyrektor Edukacji Publicznej – A. Ozenbashly. Szefem Biura Dyrektoriatu był Tatar Litewski Leon Krichinsky.

    Na czele rządu stanął Noman Celebidzhikhan. 13 grudnia 1917 r. Kurultai zatwierdzili „Zasadnicze ustawy krymsko-tatarskie” i utworzenie Krymskiej Republiki Demokratycznej. Nową republiką zaczął kierować katalog pięciu Tatarów krymskich.

    Rząd Krymu opierał się na siłach zbrojnych „Kwatery Głównej Rewolucji Krymskiej”, utworzonej w listopadzie 1917 r. przez Komitet Wykonawczy Musiyska. Chęć utworzenia krymskich sił zbrojnych wyraziły także inne narody wielonarodowego Krymu.

    Muzułmański korpus generała M.A. Sulkiewicza nigdy nie został przeniesiony na Krym, pozostając na froncie rumuńskim do końca swojego istnienia w warunkach całkowitej porażki armii, walk z bolszewikami i rumuńskiej okupacji. Po ofensywie armii austro-węgierskiej w marcu 1918 roku korpus został rozbrojony przez Austriaków pod Tyraspolem. Sam Sulkiewicz wraz z częścią żołnierzy korpusu, Tatarami krymskimi, mógł przybyć na Krym dopiero w kwietniu 1918 r., kiedy osiedliła się tam już część armii niemieckiej.

    Próbując przejąć kontrolę nad całym półwyspem, 11 stycznia (24) 1918 r. rząd wysłał podległe mu wojska do Sewastopola, które zostały pokonane podczas bitew 12 (25) – 13 (26) stycznia z Czerwonymi. Następnie 14 stycznia (27) przy wsparciu sewastopolskiego oddziału Czerwonej Gwardii i marynarzy Floty Czarnomorskiej formacje tatarskie zostały wypędzone z Symferopola. D. Seydamet opuścił Krym, N. Chelebidzhikhan został aresztowany i osadzony w więzieniu w Sewastopolu, a 23 lutego tego samego roku w Sewastopolu został zabity bez procesu przez marynarzy, a jego ciało wrzucono do Morza Czarnego.

    Krymski Rząd Regionalny to rząd na terytorium Półwyspu Krymskiego podczas wojny domowej w Rosji. Miał dwa różne składy: prozachodni rząd M. A. Sulkiewicza (25 czerwca – 15 listopada 1918 r.) i ziemstwo (prorosyjski) rząd SS Krym (15 listopada 1918 r. – kwiecień 1919).

    Autonomiczna Krymsko-Socjalistyczna Republika Radziecka w ramach RFSRR została utworzona 18 października 1921 roku na części terytorium dawnej prowincji Taurydy. Na podstawie dekretu Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego i Rady Komisarzy Ludowych w sprawie autonomii Krymskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej została ona utworzona „w granicach Półwyspu Krymskiego z istniejących okręgów: Dżankoj, Ewpatoria, Kercz, Sewastopol, Symferopol, Teodozja i Jałta”; Osobnemu rozważeniu poddano kwestię północnych granic republiki. Pierwsza konstytucja autonomii Krymu została przyjęta 10 listopada 1921 r. Językami urzędowymi są krymskotatarski i rosyjski.

    Natychmiast po wyzwoleniu Krymu przez Armię Czerwoną kierownictwo ZSRR w maju 1944 r. rząd radziecki uznał cały naród krymskotatarski za zdrajców, bezpodstawnie oskarżając go o kolaborację i podjął decyzję o deportacji z Krymu wszystkich Tatarów. Dekretem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z dnia 30 czerwca 1945 r. został on przekształcony z krymskiego ASRR w ramach RSFSR w region krymski w ramach RSFSR.

    Przeniesienie regionu krymskiego z RSFSR do Ukraińskiej SRR (znane również jako „Przeniesienie Krymu na Ukrainę”) odbyło się na podstawie dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z dnia 19 lutego 1954 r. (zatwierdzonego ustawą ZSRR 26 kwietnia tego samego roku).

    Krym istniał w ramach RFSRR przez 33 lata (od 1921 do 1954).

    W 1989 roku Rada Najwyższa ZSRR uznała deportację Tatarów za przestępczą i nielegalną. Przywrócenie Krymskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej zostało zatwierdzone w Uchwale Rady Najwyższej ZSRR „W sprawie wniosków i propozycji komisji do spraw problemów Niemców radzieckich i narodu krymsko-tatarskiego” z dnia 28 listopada 1989 r. nr 845-1 , w którym zauważono, że „przywrócenie praw narodu krymsko-tatarskiego nie może zostać przeprowadzone bez przywrócenia autonomii Krymu poprzez utworzenie Krymskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w ramach Ukraińskiej SRR.

    Od 2014 roku Krym został zajęty i jest okupowany przez wojska Federacji Rosyjskiej.

    Jadwiga Chmielowska, Synawer Kadyrow  

    PS. Ukraińska Targowica to Rada Perejasławska (ukr. Rada Perejasławska) – zebranie przedstawicieli Kozaków Zaporoskich pod przewodnictwem hetmana Bohdana Chmielnickiego, które odbyło się 8 (18) stycznia 1654 r. w Perejasławiu. Podjęto na nim decyzję o poddaniu Kozaków carowi Aleksieja Michajłowicza, co opieczętowano przysięgą wierności, a także o wejściu Armii Zaporoskiej w skład Królestwa Rosyjskiego na prawach autonomii.

    Ostatnie wpisy autora

    Nowa Konstytucja