Prezydentura Donalda Trumpa (2017–2021 oraz od 2025 roku) znacząco wpływa na relacje transatlantyckie. Trump, kierując się doktryną „America First”, często postrzega Unię Europejską nie jako partnera lecz jako konkurenta. Czy zasadnie?
1. Handel: od partnerstwa do konfrontacji
Donald Trump wielokrotnie krytykował UE za „nieuczciwe praktyki handlowe”, wskazując na deficyt handlowy USA wobec UE. W 2018 roku wprowadził cła na stal (25%) i aluminium (10%) z UE, co spotkało się z odwetowymi działaniami Brukseli.
W 2025 roku Trump zagroził wprowadzeniem 50% ceł na towary z UE, argumentując to „nieuczciwymi praktykami handlowymi” i deficytem handlowym przekraczającym 250 miliardów dolarów rocznie.
2. Bezpieczeństwo: NATO pod presją
Trump wielokrotnie zarzucał europejskim członkom NATO niewystarczające wydatki na obronność. Podczas szczytu NATO w 2018 roku stwierdził: „USA płacą za ochronę Europy, a następnie tracą miliardy na handlu. Muszą płacić 2% PKB NATYCHMIAST, nie do 2025 roku” .
W 2025 roku administracja Trumpa zaproponowała „doktrynę 5%”, członkowie NATO powinni przeznaczać 5% PKB na obronność. Wywołało to kontrowersje wśród sojuszników. Gdyby wszystkie państwa NATO zastosowały się do tej reguły, przewaga NATO nad Rosją wzrosłaby na tyle, że nawet bezprecedensowy wzrost nakładów na zbrojenia w FR nie zagroziłby pozycji Sojuszu.
3. Polityka klimatyczna: wycofanie z Porozumienia Paryskiego
W czerwcu 2017 roku Donald Trump ogłosił wycofanie USA z porozumienia paryskiego, argumentując: „Zostałem wybrany, aby reprezentować obywateli Pittsburgha, a nie Paryża” .
Po powrocie do Białego Domu w 2025 roku, Trump ponownie rozpoczął proces wycofywania USA z Porozumienia Paryskiego, podpisując odpowiednie rozporządzenie wykonawcze . Państwa UE powinny krytycznie podejść do obecnej polityki klimatycznej, ponieważ państwa takie jak Rosja, Chiny i Indie, stawiają przede wszystkim na efektywność i konkurencyjność swoich gospodarek.
4. Multilateralizm i wartości: różnice ideologiczne
Trump często krytykował instytucje międzynarodowe i multilateralizm, promując podejście bilateralne. Jego administracja wycofała się z kilku umów międzynarodowych, w tym z Porozumienia Paryskiego i Światowej Organizacji Zdrowia. Donald Trump angażuje się w obronę życia dzieci nienarodzonych. Uważa, że prawo do życia stanowi fundament naszej cywilizacji, co uderza w tzw. wartości europejskie, promowane przez dominujące w polityce UE kręgi lewicowo-liberalne.
Ponadto Trump wyraził poparcie dla ruchów eurosceptycznych ( krytycznych wobec planów stworzenia superpaństwa europejskiego), co jest postrzegane przez unijny mainstream politycznym jako ingerencja w wewnętrzne sprawy UE. Wielu polityków europejskich, zamiast pogłębionej refleksji, rzucało oskarżenia wobec administracji amerykańskiej. Czy słusznie?
Politycy europejscy oskarżają USA o praktyki dyskryminacyjne wobec UE. Przytoczono argument, że USA wprowadziły cła na towary z UE, a nie zrobiły tego wobec FR. To prawda tylko, że sankcje nałożone na Rosję ze strony USA są znacznie bardziej dolegliwe niż te ze strony UE. Pomoc amerykańska dla Ukrainy, przynajmniej militarna, znacznie przekracza tę przekazywaną przez państwa UE. A wysokość deficytu w handlu USA z UE rzeczywiście może rodzić obawy strony amerykańskiej.
Handel z Rosją: USA – UE
Jak wygląda handel między USA i Rosją, a jak między UE i Rosją? Liczby mówią więcej niż słowa polityków. Oto dane dotyczące obrotów handlowych pomiędzy USA a Rosją oraz UE a Rosją za rok 2024, z podziałem na eksport i import:
USA – Rosja (2024)
Według danych U.S. Census Bureau, w 2024 roku wymiana towarowa między USA a Rosją wyniosła:
• Eksport z USA do Rosji: 526,1 mln USD
• Import z Rosji do USA: 3 007,5 mln USD
• Saldo handlowe: –2 481,4 mln USD (deficyt po stronie USA)
W porównaniu do 2021 roku, kiedy obroty handlowe wynosiły około 35 mld USD, oznacza to spadek o około 90%, co jest efektem sankcji nałożonych po inwazji Rosji na Ukrainę.
Unia Europejska – Rosja (2024)
Według danych Federalnej Służby Celnej Rosji, w 2024 roku wymiana handlowa między Rosją a krajami UE wyniosła:
• Eksport z Rosji do UE: 68,4 mld USD
• Import z UE do Rosji: 73,1 mld USD
• Obroty handlowe: 141,5 mld USD
• Saldo handlowe: +4,7 mld USD (nadwyżka po stronie UE)
W porównaniu do 2023 roku, kiedy obroty wynosiły 164,4 mld USD, oznacza to spadek o 14%.
Dodatkowo, według Eurostatu, między pierwszym kwartałem 2022 a trzecim kwartałem 2024:
• Eksport z UE do Rosji spadł o 58%
• Import z Rosji do UE spadł o 86%
• USA: Handel z Rosją osiągnął najniższy poziom od czasów rozpadu ZSRR, z eksportem na poziomie 526 mln USD i importem 3 mld USD.
• UE: Pomimo spadków, handel z Rosją pozostaje znaczący, z eksportem 68,4 mld USD i importem 73,1 mld USD.
Oznacza to, że Rosja nadal zarabia na handlu z państwami Zachodu. Przy czym UE, mimo narracji wspierającej Ukrainę i potępiającej Rosję, handluje z nią na znacznie większą skalę niż USA.
Przeanalizujmy teraz poziom pomocy udzielanej przez USA i UE Ukrainie.
Wykres przedstawiający porównanie wartości pomocy militarnej dla Ukrainy w latach 2022–2025:
• USA: około 50 mld USD – największy i najbardziej zorganizowany wkład.
• UE jako instytucja (głównie Europejski Fundusz Pokojowy): około 12 mld EUR.
• Państwa członkowskie UE łącznie (np. Niemcy, Polska, Francja): około 23 mld EUR.
Pomoc Ukrainie: USA – UE
Porównując strukturę i skalę pomocy udzielonej Ukrainie przez państwa UE i USA, od początku rosyjskiej inwazji w 2022 roku do końca 2024 roku, można zauważyć, że:
Unia Europejska jest największym całkowitym darczyńcą
• Całkowita pomoc: około $138,7 mld (bez uwzględnienia wsparcia dla uchodźców)
• Wsparcie dla uchodźców: dodatkowe $131 mld przeznaczone na pomoc dla uchodźców z Ukrainy przebywających w krajach UE
• Struktura pomocy:
• Pomoc finansowa i budżetowa: około $73 mld
• Pomoc wojskowa: około $53 mld
• Pomoc humanitarna i cywilna: około $13,7 mld
• Formy wsparcia: 65% w formie grantów i pomocy rzeczowej, 35% jako preferencyjne pożyczki.
UE uruchomiła również wieloletnie programy wsparcia, takie jak “Ukraine Facility” o wartości $54 mld na lata 2024–2027, oraz przeznaczyła środki z zamrożonych rosyjskich aktywów na odbudowę Ukrainy.
Stany Zjednoczone są największym pojedynczym darczyńcą jeśli chodzi o wsparcie wojskowe.
• Całkowita pomoc: około $122 mld (z czego około $60 mld jeszcze nie zostało wydatkowane)
• Struktura pomocy:
• Pomoc wojskowa: około $67,2 mld
• Pomoc finansowa: około $48,8 mld
• Pomoc humanitarna: około $3,6 mld
• Charakterystyka: Znaczna część pomocy wojskowej pochodzi z amerykańskich zapasów, co oznacza, że część środków przeznaczana jest na uzupełnienie własnych zasobów.
Porównanie pomocy.
Unia Europejska Stany Zjednoczone
Całkowita pomoc $138,7 mld $122 mld
Pomoc wojskowa $53 mld $67,2 mld
Pomoc finansowa $73 mld $48,8 mld
Pomoc humanitarna $13,7 mld $3,6 mld
Wsparcie dla uchodźców $131 mld brak danych
Dane na podstawie informacji z Kiel Institute oraz oficjalnych źródeł UE i USA.
•UE przewyższa USA pod względem całkowitej pomocy, szczególnie w obszarze wsparcia finansowego i humanitarnego.
•USA pozostają liderem w zakresie pomocy wojskowej, dostarczając Ukrainie znaczącego wsparcia militarnego.
•UE ( w szczególności państwa wschodniej części UE, tj. Polska i Czechy) ponosi również znaczące koszty związane z przyjęciem i wsparciem milionów ukraińskich uchodźców.
Obie strony odgrywają kluczowe role w wspieraniu Ukrainy, a ich zaangażowanie jest komplementarne, jednak pomoc militarna ze strony krajów UE dla Ukrainy jest poniżej możliwości.
Deficyt handlu USA z UE przyczyną konfliktu?
Problem dla USA są też chroniczne deficyty w handlu z UE. Bilans handlowy między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi w ostatnich latach charakteryzuje się znaczną nadwyżką po stronie UE w handlu towarami oraz deficytem w handlu usługami. Poniżej przedstawiam szczegółowe dane:
Handel towarami (2024)
• Eksport UE do USA: 531,6 mld euro
• Import z USA do UE: 333,4 mld euro
• Nadwyżka handlowa UE: 198,2 mld euro
W porównaniu z rokiem 2023, eksport UE wzrósł o 5,5%, podczas gdy import spadł o 4,0% .
Handel usługami (2023)
• Eksport usług z UE do USA: 318,7 mld euro
• Import usług z USA do UE: 427,3 mld euro
• Deficyt handlowy UE: 108,6 mld euro
Łączna wartość handlu usługami między UE a USA w 2023 roku wyniosła 746 mld euro .
Bilans ogólny (towary + usługi) za 2023 r
• Nadwyżka UE w handlu towarami: 198,2 mld euro
• Deficyt UE w handlu usługami: 108,6 mld euro
• Łączna nadwyżka UE: 89,6 mld euro
Pomimo deficytu w usługach, UE utrzymuje dodatni bilans handlowy z USA dzięki znaczącej nadwyżce w handlu towarami.
Kluczowe sektory
• Eksport UE do USA: samochody, maszyny, produkty farmaceutyczne, sprzęt elektryczny
• Import z USA do UE: półprzewodniki, produkty rolnicze (np. soja), gaz LNG, usługi cyfrowe i finansowe
Wykres porównuje handel towarami (2024) i usługami (2023) między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi:
Stąd może wynikać irytacja Waszyngtonu na postępowanie Europy. W 2025 roku administracja prezydenta Trumpa zagroziła wprowadzeniem 50% ceł na towary z UE, argumentując to wysokim deficytem handlowym. Chociaż ostatecznie wycofano się z tego pomysłu, napięcia handlowe utrzymują się, a rozmowy dotyczące zniesienia ceł na stal, samochody i inne produkty są nadal prowadzone .
Reasumując, USA słusznie wymagają od UE większej otwartości na produkty i usługi z USA. Zasadny jest także zarzut w stosunku do wielu państw UE o wykorzystywanie pieniędzy amerykańskich podatników dla zapewniania Europie bezpieczeństwa, przy jednoczesnym uchylaniu się przed finansowaniem własnym.
Niestety pomysł obecnej administracji, by w związku z tym zwinąć parasol ochronny nad Europą może być groźny nie tylko dla Europy, ale i pozycji USA w świecie. Rozwiązaniem jest zwiększenie przez państwa europejskie inwestycji w bezpieczeństwo; przy jednoczesnym utrzymaniu zaangażowania USA w Europie.
Unia Europejska powinna zaproponować podpisanie umowy handlowej z USA, skutkującej redukcją deficytu USA. Polityka obrażania się – odmrożę sobie uszy na złość mamie – nie powinna być rekomendowana.
Mariusz Patey
