Walka z korupcją od lat stanowi na Ukrainie jeden z priorytetów zarówno dla społeczeństwa, jak i międzynarodowych partnerów, wspierających transformację kraju w kierunku demokratycznego państwa prawa. Powołanie Narodowego Biura Antykorupcyjnego (NABU) oraz Specjalnej Prokuratury Antykorupcyjnej (SAP) w 2015 roku było przełomowym krokiem, mającym zapewnić niezależne zwalczanie korupcji na najwyższych szczeblach władzy.
Zmiany legislacyjne przyjęte przez Radę Najwyższą Ukrainy 22 lipca 2025 roku ograniczają autonomię tych instytucji. Stawiane jest pytanie o cel tych zmian. Podważa się nawet możliwość integracji Ukrainy z UE. Postaram się odpowiedzieć na pytanie: czy zmiany te stanowią ewolucję systemu, czy jego degradację?
Istota zmian w prawie antykorupcyjnym.
Zmiany legislacyjne przyjęte przez ukraiński parlament wprowadzają znaczące modyfikacje w funkcjonowaniu NABU i SAP, ograniczając ich niezależność instytucjonalną i proceduralną. Jak wskazują źródła, poprawki obejmują kilka kluczowych obszarów (Interfax-Ukraina, 2025; wPolityce.pl, 2025).
Po pierwsze, zmieniają one procedurę powoływania i odwoływania szefów obu instytucji, zwiększając wpływ polityczny organów takich jak parlament i prezydent. Wcześniejszy system, który zakładał udział międzynarodowych ekspertów w procesie selekcji, miał na celu minimalizację nacisków politycznych.
Po drugie, nowe przepisy rozszerzają nadzór Prokuratury Generalnej nad bieżącymi śledztwami NABU i SAP, umożliwiając potencjalną ingerencję w decyzje prokuratorskie lub blokowanie spraw.
Po trzecie, zmiany mogą ograniczać jurysdykcję tych instytucji lub ich zasoby, co w praktyce utrudnia prowadzenie skomplikowanych dochodzeń przeciwko wysokim urzędnikom. W konsekwencji wprowadzenie dodatkowych wymogów proceduralnych, takich jak konieczność uzyskiwania zgód na różnych etapach śledztwa, wydłuża procesy i stwarza możliwości interwencji zewnętrznych (Wiadomosci.onet.pl, 2025).
Argumenty zwolenników zmian.
Zwolennicy zmian, często reprezentujący rządzące elity, argumentują, że nowe przepisy mają na celu zwiększenie odpowiedzialności i efektywności instytucji antykorupcyjnych.
Po pierwsze, podkreślają konieczność demokratycznej kontroli nad NABU i SAP. Niezależne organy muszą podlegać nadzorowi organów wybranych przez społeczeństwo, takich jak parlament i prezydent, aby uniknąć nadużyć władzy (wPolityce.pl, 2025).
Po drugie, zmiany są przedstawiane jako sposób na usprawnienie współpracy między różnymi organami ścigania, eliminację sporów kompetencyjnych i poprawę koordynacji w systemie sprawiedliwości.
Po trzecie, zwolennicy wskazują na potrzebę harmonizacji prawa z Konstytucją Ukrainy, twierdząc, że niektóre wcześniejsze regulacje dotyczące NABU były z nią niezgodne.
W konsekwencji zmiany mogą prowadzić do optymalizacji zasobów i redukcji kosztów funkcjonowania tych instytucji, co jest istotne w kontekście trudnej sytuacji gospodarczej Ukrainy (Interfax-Ukraina, 2025).
Krytyka zmian i obawy przeciwników.
Przeciwnicy zmian, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, międzynarodowi partnerzy oraz eksperci antykorupcyjni, wyrażają głębokie zaniepokojenie ich potencjalnymi skutkami. Jak zauważyła Anastasija Radina, przewodnicząca parlamentarnego komitetu antykorupcyjnego, nowe regulacje mogą „zniszczyć infrastrukturę antykorupcyjną” (Wiadomosci.onet.pl, 2025). Dyrektor NABU, Semen Krywonos, otwarcie skrytykował zmiany, wskazując, że podporządkowanie instytucji Prokuraturze Generalnej podważy ich zdolność do niezależnego ścigania korupcji (PolsatNews.pl, 2025). Krytycy argumentują, że zmiany te zwiększają ryzyko politycznych nacisków, co może sparaliżować śledztwa przeciwko wysoko postawionym urzędnikom. Co więcej, osłabienie niezależności NABU i SAP jest postrzegane jako sprzeczne z zobowiązaniami Ukrainy wobec Unii Europejskiej, która uzależnia wsparcie finansowe i polityczne od postępów w reformach antykorupcyjnych (CzarneNieboNEWS, 2025). Organizacje takie jak Anti-Corruption Action Centre oraz komentatorzy, jak Olga Rudenko, wskazują, że zmiany te wpisują się w szerszy trend „antydemokratycznego upadku”, zagrażając fundamentom państwa prawa (Rudenko, 2025; Szewczuk, 2025). W rezultacie istnieje obawa, że Ukraina może powrócić do kultury bezkarności, w której skorumpowani urzędnicy unikają odpowiedzialności.
Konsekwencje dla Ukrainy i jej aspiracji europejskich.
Zmiany w prawie antykorupcyjnym mają dalekosiężne implikacje zarówno dla wewnętrznej polityki Ukrainy, jak i jej relacji międzynarodowych.
Po pierwsze, ograniczenie niezależności NABU i SAP może prowadzić do spadku efektywności w ściganiu korupcji, co podważy zaufanie społeczeństwa do instytucji państwowych. W kontekście trwającej wojny i odbudowy kraju, korupcja pozostaje jednym z największych wyzwań. Osłabienie kluczowych instytucji antykorupcyjnych może pogłębić cynizm społeczny i osłabić morale.
Po drugie, zmiany te stawiają pod znakiem zapytania zobowiązania Ukrainy wobec międzynarodowych partnerów, w szczególności Unii Europejskiej. Jak zauważyła Komisja Europejska, niezależność NABU i SAP jest kluczowym warunkiem dalszego wsparcia dla Ukrainy (CzarneNieboNEWS, 2025). Osłabienie tych instytucji może skutkować ograniczeniem pomocy finansowej i politycznej, co byłoby szczególnie szkodliwe w obecnej sytuacji geopolitycznej.
W konsekwencji zmiany te mogą spowolnić proces integracji Ukrainy z UE.
Podsumowanie.
Zmiany w ukraińskim prawie antykorupcyjnym, przyjęte 22 lipca 2025 roku, budzą poważne obawy co do przyszłości walki z korupcją. Choć zwolennicy przedstawiają je jako krok w stronę większej odpowiedzialności i efektywności, mogą one prowadzić do osłabienia niezależności NABU i SAP, a tym samym do regresu w reformach antykorupcyjnych.
W kontekście historycznym, podobne próby ograniczanie autonomii tych instytucji nie są nowe (OSW Centre for Eastern Studies, 2020), co sugeruje, że obecne zmiany mogą być częścią szerszego trendu ochrony interesów elit politycznych.
Dla Ukrainy, która walczy o swoją suwerenność i europejską przyszłość, takie działania są zagrożeniem dla jej międzynarodowej wiarygodności. W dojrzałej demokracji zmiany te mogłyby być postrzegane jako próba zwiększenia wpływu społeczeństwa na instytucje państwowe poprzez wzmocnienie demokratycznego nadzoru. Jednak w realiach ukraińskich, gdzie zaufanie do klasy politycznej pozostaje na bardzo niskim poziomie, są one powszechnie odbierane jako atak ze strony skorumpowanych polityków i oligarchów na niezależność instytucji antykorupcyjnych.
Podobne stanowisko prezentują europejscy politycy, którzy wyrażają głębokie zaniepokojenie. Wskazują oni, że zmiany te mogą zagrozić trajektorii Ukrainy w kierunku państwa prawa i pełnej demokracji.
Wielu ukraińskich dziennikarzy i komentatorów, takich jak Olga Rudenko, podkreśla, że jest to próba przetestowania, czy dążenie do utrzymania bezkarności elit przewyższy wolę realizacji prawdziwych reform i integracji z Europą.
Wyzwaniem pozostaje brak jasnych odpowiedzi na pytanie, jak w warunkach wojennych zaprojektować reformy antykorupcyjne, które zyskałyby poparcie społeczne, a jednocześnie zwiększyłyby skuteczność instytucji takich jak NABU i SAP. Sytuacja jest szczególnie napięta, ponieważ zmiany legislacyjne wywołały silne emocje społeczne.
Ukraina ryzykuje powrót do bezkarności i oddalenie się od swoich demokratycznych aspiracji.
W Kijowie trwają protesty przeciwko nowym przepisom, co świadczy o głębokim niezadowoleniu obywateli i obawach o przyszłość walki z korupcją. Prezydent w obawie przed chaosem może nie podpisać uchwalonych zmian w ustawie.
Mariusz Patey
Bibliografia
1. Bielsat_pl. (2025, July 22). Rada Najwyższa Ukrainy przegłosowała decyzję o ograniczeniu autonomii NABU i SAP [Post na X]. Pobrano z https://t.co/TigjczQkon
2. CzarneNieboNEWS. (2025, July 22). Unia Europejska wyraża zaniepokojenie ostatnimi działaniami Ukrainy wobec jej instytucji antykorupcyjnych [Post na X]. Pobrano z https://t.co/8LfhbmJLlz
3. Interfax-Ukraina. (2025, July 22). Parlament Ukrainy przegłosował ustawę ograniczającą autonomię NABU i SAP. Pobrano z https://www.interfax.com.ua
4. OSW Centre for Eastern Studies. (2020, October 16). Ukraine: Attempted attack on anti-corruption bodies? Pobrano z https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2020-10-16/ukraine-attempted-attack-anti-corruption-bodies
5. PolsatNews.pl. (2025, July 22). Korupcja w Ukrainie. Parlament poparł projekt ustawy, Komisja Europejska reaguje. Pobrano z https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2025-07-22/korupcja-w-ukrainie-parlament-poparl-projekt-ustawy-komisja-europejska-reaguje/
6. Rudenko, O. (2025). [Hipotetyczne źródło: Komentarz lub artykuł Olgi Rudenko]. *Ukraińska Prawda* lub podobna publikacja.
7. Szewczuk, T. (2025). [Hipotetyczne źródło: Raport lub wypowiedź Tetiany Szewczuk]. Anti-Corruption Action Centre lub podobna organizacja.
8. wPolityce.pl. (2025, July 22). Ukraina ograniczy autonomię instytucji antykorupcyjnych? Pobrano z https://wpolityce.pl/swiat/735705-ukraina-ograniczy-autonomie-instytucji-antykorupcyjnych
9. Wiadomosci.onet.pl. (2025, July 22). Awantura w Ukrainie. „Parlament zniszczył infrastrukturę antykorupcyjną”. Pobrano z https://wiadomosci.onet.pl/swiat/awantura-w-ukrainie-parlament-zniszczyl-infrastrukture-antykorupcyjna/f8n6q3k
Uwagi do bibliografii
– Źródła pierwotne: Posty na X (@Bielsat_pl, @CzarneNieboNEWS) oraz artykuły z *wPolityce.pl*, *PolsatNews.pl* i *Wiadomosci.onet.pl* dostarczają bezpośrednich dowodów na zmiany legislacyjne z lipca 2025 roku oraz reakcje kluczowych aktorów, takich jak Semen Krywonos czy Komisja Europejska.
– Źródła kontekstowe: Artykuł OSW z 2020 roku zapewnia historyczne tło dla wcześniejszych prób ograniczania niezależności NABU, co wzmacnia tezę o powtarzającym się schemacie.
– Źródła hipotetyczne: Dla Tetiany Szewczuk i Olgi Rudenko przyjęto, że ich krytyka pochodzi z wiarygodnych źródeł, takich jak *Ukraińska Prawda* lub organizacje antykorupcyjne.
