CEDAW to międzynarodowa konwencja, nazywana również Kartą Praw Kobiet. Uchwalona została rezolucją nr 34/180 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 18 grudnia 1979 roku. Weszła w życie 3 września 1981 roku.
Konwencja została ratyfikowana przez 187 państw (w tym przez niemal 40 z zastrzeżeniami). Polska ratyfikowała Konwencję 18 lipca 1980 roku. Konwencja nie została ratyfikowana przez Palau i Stany Zjednoczone. Nie podpisały jej Iran, Somalia, Stolica Apostolska, Sudan i Tonga.
Konwencja sporządzona została w językach angielskim, arabskim, chińskim, francuskim, hiszpańskim i rosyjskim (art. 30). Depozytariuszem jest Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych (art. 25). Spory rozpatrywać ma Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, chyba że strony rozwiążą sprawę w inny sposób (art. 29).
Jest to pierwszy dokument międzynarodowy definiujący pojęcie dyskryminacji kobiet. Zgodnie z treścią konwencji: „Dyskryminacja kobiet oznacza wszelkie zróżnicowanie, wyłączenie lub ograniczenie ze względu na płeć, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie albo uniemożliwienie kobietom, niezależnie od ich stanu cywilnego, przyznania, realizacji, bądź korzystania na równi z mężczyznami z praw człowieka oraz podstawowych wolności w dziedzinach życia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego, obywatelskiego i innych.”
CEDAW przewiduje szereg środków zaradczych wobec zjawiska dyskryminacji kobiet.
Artykuł 5. Konwencji zobowiązuje państwa strony do zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowania mężczyzn i kobiet w celu osiągnięcia likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk, opierających się na przekonaniu o niższości lub wyższości jednej z płci albo na stereotypach roli mężczyzny i kobiety. Konwencja przewiduje również tzw. dyskryminację pozytywną w celu przyśpieszenia osiągnięcia realnej równości płci.
CEDAW w artykule 17. powołuje Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet w skład którego wchodzą 23 osoby wybrane w głosowaniu tajnym z listy osób wybranych przez państwa-strony konwencji.
Artykuł 18. zobowiązuje państwa, które ratyfikowały CEDAW, do składania Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych sprawozdań dotyczących kroków ustawodawczych, sądowych, administracyjnych lub innego rodzaju, podjętych przez nie dla wykonania niniejszej Konwencji, oraz osiągniętego w tym względzie postępu. Sprawozdania mają być składane raz na cztery lata lub częściej, jeśli zwróci się o to Komitet.
Państwa, które ratyfikowały Konwencję, zgodziły się nie tylko na niedyskryminowanie kobiet w ujęciu relacji państwo-obywatel, ale również na przeciwdziałanie wszelkim przejawom dyskryminacji stosowanym przez osoby lub instytucje prywatne.
6 października 1999 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Protokół dodatkowy do Konwencji, który nabrał mocy 22 grudnia 2000 r.
Wg art. 1. strony uznają właściwość Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet do otrzymywania i rozpatrywania zawiadomień składanych zgodnie z art. 2. Wg art. 2 zawiadomienia mogą być składane przez podlegające sądownictwu państwa-strony osoby lub grupy osób bądź w imieniu osób lub grup osób twierdzących, że stały się ofiarami naruszenia przez państwo-stronę któregokolwiek z praw wymienionych w Konwencji. Zawiadomienie złożone w imieniu osób lub grup osób powinno nastąpić za ich zgodą, chyba że składający potrafi uzasadnić działanie bez takiej zgody.
Art. 3. wymaga składania zawiadomień imiennych na piśmie, art. 4. wyklucza skargi bezzasadne lub niedostatecznie uzasadnione, sprzeczne z Konwencją, będące w trakcie rozpatrywania w innym trybie lub takie, w których krajowe środki zaradcze nie zostały wyczerpane, chyba że nastąpiła bezzasadna zwłoka w stosowaniu tych środków lub jest mało prawdopodobne, że ich zastosowanie przyniesie skuteczną pomoc.
Wg art. 5. Komitet przyjmując zawiadomienie może zalecić podjęcie przez państwo-stronę takie środki tymczasowe, jakie mogą być konieczne dla uniknięcia ewentualnej nieodwracalnej szkody dla ofiary lub ofiar domniemanego naruszenia. Wg art. 7. po zbadaniu zawiadomienia, Komitet przekazuje swoje poglądy na sprawę wraz z ewentualnymi zaleceniami państwu-stronie, którego zawiadomienie dotyczy. Państwo to powinno przedstawić Komitetowi w ciągu 6 miesięcy pisemną odpowiedź łącznie z powiadomieniem o działaniach podjętych w sprawie.
Art. 8 upoważnia Komitet do wyznaczenia jednego lub więcej swoich członków do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, za zgodą państwa-strony. Postępowanie to może obejmować wizytę na jego terytorium. Wg art. 9. Komitet może zwrócić się do państwa-strony, którego sprawa dotyczy, o włączenie do sprawozdania z art. 18. Konwencji szczegółowych danych o środkach podjętych w odpowiedzi na postępowanie wynikające z art. 8 Protokołu. Art. 10 dozwala stronom w chwili podpisania, zatwierdzenia lub przystąpienia na odmowę uznania uprawnień Komitetu z art. 8. i 9. Odmowa może być wycofana.
CEDAW stanowi realizację postulatów środowisk feministycznych i progresywnych, zapewniając organizacji międzynarodowej prawo do ingerowania w wewnętrzne sprawy państw-stron konwencji. Zmienia jego porządek prawny i tradycje, jednocześnie nie zapewniając sankcji mogących wymusić respektowanie Konwencji.
Pozostaje zatem jedynie wyrazem woli ideologicznej i politycznej środowisk postępowych.
Kazimierz Grabowski
