27.05.1606 roku w trakcie zamieszek zamordowany został Dymitr I Samozwaniec wraz ze swoim dworem ( około 500 osób, głównie Polaków i Litwinów).
Najpierw pochowano go na cmentarzu dla zamarzniętych pijaków, a następnie wykopano, bo „ziemia go nie chciała” i wystawiono na widok publiczny, zasłaniając twarz maską błazna. Po kliku dniach zmasakrowane zwłoki zostały załadowane do armaty i wystrzelone na zachód, w stronę Polski.
Jak do tego doszło?
Początek XVII wieku nie był łaskawy dla Rosji. Po śmierci cara Iwana Groźnego, na tronie zasiadł jego syn Dymitr, który szybko zginął w niejasnych okolicznościach (według oficjalnej wersji dostał ataku epilepsji podczas zabawy nożami). Po nim czapkę monomacha założył Fiodor, ale realną władzę sprawował Borys Godunow ze względu na chorobę umysłową cara. Rządził żelazną ręką aż do śmierci. Zastąpił go syn Fiodor nazwany potem drugim.
W tym czasie Rosja była nawiedzana przez dotkliwe klęski. W wyniku nieurodzaju zapanował straszny głód, który pochłonął setki tysięcy ofiar. Wybuchały bunty i zamieszki. Zbrojne bandy rozbójników zapuszczały się aż pod Moskwę. Bojarzy spiskowali, pospólstwo burzyło się i szukało winnych. Okres ten przeszedł do historii jako wielka smuta.
W międzyczasie w Rzeczpospolitej, u ruskiego magnata Adama Wiśniowieckiego, objawił się cudownie ocalały Dymitr, syn Iwana Groźnego, który obiecywał przekazanie Rzeczypospolitej i magnatom ziemi i nadań, zaprowadzenie w Rosji katolicyzmu, ślub z polską szlachcianką Maryną Mniszchówną oraz sojusz obu państw wymierzony w Szwecję i Turcję.
Samozwaniec spotkał się w Krakowie z królem Zygmuntem III Wazą, na którym nie wywarł najlepszego wrażenia. Władca był jednak zdeterminowany, aby wykorzystać nadarzającą się okazję. Udzielił mu poparcia, licząc na to, że zainstalowany przy pomocy polskich wojsk car rosyjski będzie użytecznym narzędziem do zdobycia tronu szwedzkiego.
Poparcia udzielił Dymitrowi także zakon jezuitów oraz nuncjusz apostolski, licząc na to, że Dymitr, który zmienił wiarę na katolicką, doprowadzi do przejścia Rosji na katolicyzm.
Mimo sprzeciwu wielu polskich możnowładców i szlachciców, na czele z Janem Zamojskim, który uważał całą tę awanturą za szkodliwą do polskich interesów, przy wsparciu kresowych magnatów, przede wszystkim Mniszchów i Wiśniowieckich, Dymitr na czele czterotysięcznej armii przekroczył granice Rosji.
Początkowo odnosił same sukcesy, bo kolejne miasta otwierały przed nim bramy bez walki. Dopiero gdy dotarł pod Nowogród Siewierski, zmuszony był rozpocząć oblężenie, które zakończyło się porażką. Chociaż odniósł kilka zwycięstw, po przegranej bitwie pod Dobryniczami musiał wycofać się na południe. Wydawało się, że sprawa jest przegrana, ale wtedy niespodziewanie zmarł Borys Godunow. Dymitr Samozwaniec tryumfalnie wkroczył na Kreml i został powitany przez wdowę po Iwanie Groźnym, która rozpoznała w nim swojego syna.
Rządy rozpoczął od powszechnej amnestii, uwolnienia i darowania win więźniom i wrogom politycznym, w tym Szujskim, którzy cały czas spiskowali przeciwko niemu. Podwyższył pensję służby i zmniejszył wymiar pańszczyzny, zliberalizował także zależność chłopów od swoich panów. Brał aktywny udział w sprawach państwowych, osobiście pracował nad ustawami i przyjmował swoich poddanych z prośbami i podaniami.
Szykował się do wojny z Turcją. Próbował znaleźć poparcie w Warszawie i Watykanie, to się jednak nie udało, ponieważ nie przekazał ziemi smoleńskiej i siewierskiej Rzeczypospolitej i nie doprowadził do przejścia Rosji na katolicyzm.
Mimo to przez swoich poddanych był uważany bardziej za Polaka niż Rosjanina. Za jego rządów można było swobodnie wyjeżdżać za granicę. Otaczał się cudzoziemcami, głównie Polakami i Litwinami, rządził i nosił się bardziej po polsku niż po rosyjsku. Z tego powodu był znienawidzony wśród sporej części bojarów, którzy nieustannie spiskowali przeciw niemu. Car był jednak łagodny i nawet przyłapanym na gorącym uczynku darował winy. To miało doprowadzić go do zguby.
Podburzony przez Szujskich tłum wdarł się na Kreml i dokonał masakry znajdujących się tam Polaków i Litwinów. Car próbował ratować się ucieczką przez okno, ale skręcił kostkę i został zamordowany przez siepaczy Szujskiego.
Jego żona Maryna i ocalali przy życiu Polacy i Litwini zostali wzięci w niewolę w charakterze zakładników i wykorzystani przez nowego cara, Wasyla Szujskiego, jako karta przetargowa w rozmowach z Polakami. Polacy jednak nie zamierzali darować masakry swoich rodaków.
Nowa wojna, tym razem prowadzona przez regularne wojska Rzeczypospolitej, w tym osławioną husarię, zakończy się zdobyciem Kremla.
Kazimierz Grabowski
