22.07.1807 w Dreźnie Cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte nadał Polakom Konstytucję Księstwa Warszawskiego, które utworzył na ziemiach odebranych zaborcom (przede wszystkim Rosjanom). Ustanawiała ona równość wszystkich obywateli wobec prawa, katolicyzm jako religię państwową, przy zachowaniu tolerancji wyznania i system dziedzicznej monarchii konstytucyjnej wzorowany na napoleońskiej Francji.
Korona miała przypaść saskiej dynastii Wettynów i to w ręku króla miała znajdować się cała władza wykonawcza, a także inicjatywa ustawodawcza. Król każde nowe prawo zatwierdzał i wprowadzał w życie, król też był nowego prawa inicjatorem, choć nie wyłącznym. Mógł bowiem podzielić się władzą w stopniu, który sam uznał za stosowny z wicekrólem, którego sam powoływał, a w przypadku jego braku z prezesem rady ministrów. Dzielił się również władzą prawodawczą z Sejmem Głównym, który składał się z Senatu i Izby Poselskiej. Zgodnie z Artykułem 21:
„Do niego właściwie należy naradzanie się względem prawa podatkowego, czyli prawa przychodów skarbowych, względem praw tyczących się odmian, które uczynić wypadada bądź w prawodawstwie cywilnym, bądź w prawodawstwie kryminalnym, bądź też w systemacie menniczym.”
Do Senatu wchodziło 6 biskupów, 6 kasztelanów i 6 wojewodów. Wszystkich 18 dostojników mianował król. Pełnili oni swoją funkcję dożywotnio. W razie potrzeby król mógł mianować maksymalnie 6 dodatkowych kasztelanów i 6 nowych wojewodów.
Izba Poselska składała się z 60 posłów wybieranych na sejmikach czyli powiatowych zgromadzeniach szlachty oraz 40 deputowanych gminnych po 1 na każdy powiat/gminę. Kandydat powinien mieć ukończone 24 lata i mieć osobowość prawną.
Posłów wybierano na kadencję 9-cio letnią z tym, że 1/3 izby ulegała losowej rotacji po 3 latach.
Prawo głosu w wyborach powiatowych miała szlachta, w wyborach gminnych obowiązywał zaś cenzus majątkowy w wysokości 10 tys. rocznych dochodów, zasług wojskowych lub cywilnych (w tym artystycznych). Artykuły: 40 „Izba Poselska uchwala o projektach do Praw, które potem przesyłają się pod sankcją Senatu.”, 41 „Każdego Sejmu, taż Izba mianuje większością sekretnych kresek trzy komisje, składającą się każda z pięciu członków, to jest: Komisję przychodów skarbowych, Komisję Prawodawstwa cywilnego, Komisję Prawodawstwa kryminalnego. Marszałek prezydujący w Izbie Poselskiej, donosi przez poselstwo Radzie Stanu o mianowaniu rzeczonych komisji.” i 42 „Gdy Rada Stanu projekt do prawa ułoży, uwiadamia o tym komisję, której się tycze przedmiot prawa, przez ministra tego wydziału, do którego się tenże przedmiot ściąga i za pośrednictwem referendarzów, przydatnych do Rady Stanu. Jeżeli komisja ma jakie uwagi do przełożenia względem projektu do Prawa, zgromadza się u tegoż ministra. Referendarze, którym polecone było doniesienie o projekcie do Prawa, przypuszczeni są do tych konferencji” regulowały pracę Izby Poselskiej, która funkcjonować miała w ścisłej współpracy z Senatem.
Choć jej funkcja była doniosła, nie mogła równać się z pozycją króla, która była zdecydowanie dominująca. To w końcu on mianował urzędników i sędziów. To jemu podlegały wojsko i służby. To on stał na początku i końcu procesu prawodawczego. Księstwo Warszawskie nie było jednak państwem absolutystycznym. Szerokie prerogatywy królewskie były kontrowane przez inne organy, a przede wszystkim król nie stał ponad prawem, lecz musiał działać w jego ramach.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego choć była oktrojowana i inspirowana obcymi wzorcami (francuskimi), to jednak odwoływała się również do tradycji narodowej i demokracji szlacheckiej. Była przy tym postępowa i nowoczesna. Stąd też może pozostawać nawet dla ludzi współczesnych źródłem inspiracji i punktem odniesienia.
Kazimierz Grabowski
