Drugim warunkiem bezpieczeństwa państwa i jednocześnie powinnością dbania o dobro wspólne jest wskazywana już zgoda w rzeczypospolitej. Zgoda nie tylko umacnia wewnętrznie wspólnotę, lecz jest źródłem siły państwa w stosunku do czynników zewnętrznych: „straszni będziecie dla wrogów, gdy najpierw staniecie się jednomyślni i i zgodni”. Dlatego zewnętrzni wrogowie państwa są żywotnie zainteresowani w zaprowadzaniu wśród obywateli różnego rodzaju podziałów kulturowych, ideologicznych, społecznych i politycznych. Sama różnorodność poglądów nie jest niebezpieczna dopóty, dopóki służy wzbogaceniu niematerialnej i materialnej struktury państwa. Staje się jednak groźna, gdy poszczególne grupy wyobcowują się z poszanowania dobra wspólnego.
Zgoda w państwie jest świadectwem mądrości rządzących i rządzonych i jest ważniejsza niż oręże wojenne, jak głosił Skarbimierczyk w omawianej już w tym cyklu mowie.
Niebezpieczne schaotyzowanie poglądów obywateli zwłaszcza w ustroju demokratycznym, gdy nie zostanie w odpowiedni sposób opanowane, doprowadzić może do rozpadu państwa, podobnie jak długotrwałe rządy totalitarne prowadzą do tego w wyniku buntu wewnętrznego. W państwach, w których nie ma zgody, trudno też wyłonić dobrych doradców, a ci – jak wielokrotnie podkreślał Skarbimierczyk – są koniecznym filarem jego potęgi.
Trzecim warunkiem pomyślnego trwania i rozwoju rzeczypospolitej jest organiczność struktury państwa. tzn. gdy wszystkie jego części harmonijnie z sobą współdziałają.
Oczywiście jest to zarówno skutek, jak i przyczyna zgody w państwie. W relacji władza – obywatel wyraża się owa organiczność „szczerym zaufaniem mieszkańców” do rządzących. Zapaść państwa, podobnie jak zapaść organizmu biologicznego powoduje osłabienie organów składowych i niszczenie ich poszczególnych funkcji, a objawem tego jest – jak pisał Skarbimierczyk – „stygnięcie uczuć wzajemnych pośród jej [społeczności państwa] członków, przywłaszczanie sobie powinności jednych przez drugich, rozbicie na wiele odłamów i stronnictw, gdy nie uświadczysz ni prawdy, ni sprawiedliwości, lecz jedynie tyrańskie zapędy władcy, którym «jest prostak i gdzie książęta już z rana ucztują», gdy naczelnikami państw i miast «wspólnicy złodziei», a sędziami wspólnicy zdrajców [por. Koh 10,16; Iz 1, 23]”.
O ile w przypadku organizmu biologicznego radykalnie usuwa się części, które powodują zakażenie lub degenerację, to podobna operacja na zdemoralizowanych częściach organizmu państwowego nie jest możliwa.
Dlatego nie do zastąpienia jest działanie profilaktyczne i prewencyjne, jakim jest odpowiednie wychowanie i dbałość o wyższą kulturę, zawczasu synchronizujące czynności części.
Czwartym warunkiem gwarancji bezpieczeństwa państwa są dobrani przez rządzących dobrzy doradcy. Konieczna jest w tym przypadku wspomniana zgoda, ale również dojrzałość w mądrości kandydatów na doradców, której nabywa się zwykle w późniejszym wieku. W pismach Kato Starszy czyli o starości Cyceron pouczał słowami tytułowego bohatera: „nie siłą ciała, szybkością, zwinnością wielkich rzeczy dokazujemy, ale radą, powagą, mądrym zdaniem, które w starości nie tylko nas nie opuszczają, ale owszem pomnażać się zwykły”. Podpora państwa w postaci dobrych doradców pozwala przewidywać konflikty (także zbrojne) i im w porę zapobiegać, w myśl priorytetu mądrości wobec oręża wojennego.
Ostatnią piątą zasadą konieczną do pielęgnowania i rozwijania dobra publicznego oraz dbałości o bezpieczeństwo państwa są mądrze wytyczone cele, urzeczywistniane przez rządzących w sposób ciągły i systematyczny. W tym zadaniu wspierać powinni władzę wszyscy obywatele, a przynajmniej większa ich część. Jeśli zaś nie będzie przemożnej zgody w tym dążeniu, jeśli poszczególni obywatel zbyt powszechnie będą nastawieni na realizację swoich prywatnych celów, to państwu grozi dezintegracja lub upadek.
Skarbimierczyk ostatnie zdania omawianej mowy sformułował w postaci postulatu skierowanego do ogółu obywateli:
Niech zatem wszystkie członki społeczności żyją wspierając się wzajemnie, niech jeden nie krzywdzi drugiego, niech każdy oddaje drugiemu, co mu się należy. I tak niech znajdują mądrość i niech dochodzą do mądrości, którą jest Bóg. Czego niechaj nam użyczy.
Teresa Grabińska
Bibliografia
- Arystoteles, Etyka nikomachejska, tłum. D. Gromska, Warszawa, Wydaw. Nauk. PWN, 2007.
- Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, [w:] Dzieła wszystkie, tom 6, Warszawa, Wydaw. Nauk. PWN, 2001.
- Marek Tuliusz Cycero, Wybór pism naukowych, tłum. K. Wisłocka-Remerowa, Warszawa, Wyd. De Agostini – Ediciones Altaya, 2002.
- Marek Tuliusz Cycero, Pisma filozoficzne, cz. II, tłum. E. Rykaczewski, Poznań, Wyd. Biblioteka Kórnicka, 1879.
- Teresa Grabińska, Szósty ogląd mądrości wg Stanisława ze Skarbmierza – od strony jej pierwszeństwa przed orężem wojennym, [w:] https://abcniepodleglosc.pl/idee/szosty-oglad-madrosci-wedlug-stanislawa-ze-skarbimierza-od-strony-jej-pierwszenstwa-przed-orezem-wojennym/teresa-grabinska/3921 [17.05.2022].
- Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, tłum. oprac. przez Zespół Biblistów Polskich, Poznań, Wydaw. Pallotinum, 1991.
- Stanisław ze Skarbimierza, Mowy wybrane o mądrości (Sermones selecti de sapientia), tłum. B. Chmielowska, L. Ehrlich i in., opr. M. Korolko, Kraków, Wydaw. ARCANA, 2000.
- Adolf. E. Szołtysek, Filozofia wychowania moralnego, Kraków, Ofic. Wydaw. „Impuls”, 2009.
